Ngành vận tải biển toàn cầu đang bước vào vùng nước khó khăn khi tăng trưởng thương mại đường biển được dự báo sẽ chậm lại đáng kể, chỉ đạt 0,5% vào năm 2025, theo Báo cáo Đánh giá Vận tải Biển mới nhất được công bố bởi cơ quan Thương mại và Phát triển Liên Hợp Quốc (UNCTAD) vào thứ Tư.

Đây là tốc độ tăng trưởng chậm nhất trong nhiều năm, sau mức tăng khiêm tốn 2,2% của năm 2024, khi ngành này phải đối mặt với hàng loạt thách thức từ căng thẳng địa chính trị đến áp lực khí hậu.

“Môi trường toàn cầu đã trở nên phức tạp hơn. Căng thẳng địa chính trị buộc phải thay đổi tuyến đường với chi phí cao, thuế quan làm gián đoạn dòng chảy thương mại, và giá cước vận tải ở mức cao, biến động,” bà Regina Asariotis, Trưởng bộ phận Logistics Thương mại của UNCTAD, cảnh báo tại buổi công bố báo cáo ở Geneva.

Ngành vận tải biển, vốn vận chuyển hơn 80% hàng hóa xuất nhập khẩu của thế giới, đã trở thành một thước đo quan trọng cho sức khỏe của thương mại toàn cầu.

Một trong những gián đoạn dễ thấy nhất là khủng hoảng ở Biển Đỏ và căng thẳng gần eo biển Hormuz, buộc tàu thuyền phải đi những tuyến đường dài hơn nhiều. Những con tàu vốn chỉ mất vài ngày qua Biển Đỏ nay phải mất vài tuần để vòng qua Mũi Hảo Vọng. Tính đến tháng 5/2025, sản lượng hàng qua kênh đào Suez vẫn thấp hơn 70% so với năm 2023.

Việc thay đổi tuyến đường này đã đẩy “tấn-hải lý” – quãng đường mà mỗi tấn hàng hóa di chuyển – tăng kỷ lục 6% trong năm 2024, gần gấp ba lần so với mức tăng trưởng khối lượng thương mại thực tế.

Cước vận tải container, hàng rời và tàu chở dầu duy trì ở mức cao và biến động trong suốt năm 2024 và 2025, dao động mạnh do căng thẳng địa chính trị và mất cân bằng cung cầu. Chỉ số cước container Thượng Hải trung bình đạt 2.496 điểm trong năm 2024, tăng tới 149% so với năm 2023, với giá giao ngay tháng 7 chạm mức 3.600 USD mỗi container.

Tác động này ảnh hưởng nặng nề đến các nền kinh tế dễ bị tổn thương. “Các quốc đảo nhỏ đang phát triển, các quốc gia kém phát triển và những nước nhập khẩu lương thực ròng là đối tượng dễ tổn thương nhất, bởi chi phí vận tải cao nhanh chóng khiến hàng nhập khẩu đắt đỏ hơn và làm gia tăng mất an ninh lương thực,” bà Asariotis lưu ý.

Tổng Thư ký UNCTAD Rebeca Grynspan nhấn mạnh sự cần thiết của các quá trình chuyển đổi mang tính bao trùm: “Những chuyển đổi sắp tới – sang không carbon, sang hệ thống số, sang các tuyến thương mại mới – phải là những chuyển đổi công bằng. Chúng phải trao quyền, không loại trừ. Chúng phải xây dựng khả năng chống chịu, không làm gia tăng sự mong manh.”

Thách thức khí hậu đang trở thành mối đe dọa lớn đối với ngành, khi lượng phát thải khí nhà kính từ vận tải biển tăng 5% trong năm 2024. Tuy nhiên, chỉ 8% trọng tải đội tàu toàn cầu hiện có khả năng sử dụng nhiên liệu thay thế.

Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) sẽ xem xét một Khuôn khổ Net-Zero vào tháng 10/2025, nhằm thiết lập lộ trình hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 thông qua tiêu chuẩn nhiên liệu toàn cầu và cơ chế định giá carbon. UNCTAD lưu ý rằng việc khử carbon ngành vận tải biển sẽ kéo theo chi phí đáng kể, bao gồm thay mới đội tàu, thích ứng cảng và phát triển hạ tầng nhiên liệu thay thế.

Ngoài các vấn đề về thương mại và phát thải, yếu tố con người vẫn mang tính then chốt. Báo cáo nêu bật rằng các vụ thủy thủ bị bỏ rơi đã đạt mức kỷ lục trong năm 2024, khiến nhiều thủy thủ bị bỏ lại không lương, không hỗ trợ.

Thách thức cũng mở rộng đến các cảng biển. Các cảng toàn cầu đang vật lộn với tình trạng tắc nghẽn, thời gian chờ đợi kéo dài và áp lực phải hiện đại hóa. UNCTAD nhấn mạnh sự cần thiết cấp bách của việc đầu tư vào hệ thống số để giảm chi phí và chậm trễ, đồng thời lưu ý rằng nhiều quốc gia đang phát triển vẫn tụt hậu trong số hóa.

Báo cáo đưa ra một số hành động ưu tiên, bao gồm ổn định chính sách thương mại để giảm bất định, đầu tư vào hạ tầng bền vững, thúc đẩy số hóa đi kèm an ninh mạng, đẩy nhanh tái tạo đội tàu để đáp ứng mục tiêu khí hậu, và bảo vệ các nền kinh tế dễ tổn thương trước tác động của chi phí vận tải cao.

“Chi phí vận tải duy trì ở mức cao có nguy cơ ảnh hưởng nặng nề nhất đến các quốc gia đang phát triển,” bà Grynspan kết luận. “Vận tải biển phải có khả năng chống chịu, bao trùm và bền vững nếu chúng ta muốn vượt qua những vùng biển đầy sóng gió phía trước.”