Đầu tháng này, Bộ Nội vụ Mỹ đã làm một việc mà chỉ vài năm trước đây còn khó tưởng tượng: phê duyệt một mỏ than tại Tennessee. Các mỏ than mới đang được thông qua trên khắp thế giới bất chấp những lời kêu gọi cấm loại hàng hóa này. Và xu hướng này có thể sẽ còn gia tăng.

Theo báo cáo của tổ chức vận động chuyển dịch năng lượng Global Energy Monitor công bố đầu tuần này, năm ngoái chứng kiến tốc độ tăng công suất mỏ than toàn cầu chậm nhất kể từ năm 2014. Tổng công suất mới đi vào hoạt động trong năm chỉ đạt 105 triệu tấn, giảm 46% so với năm trước. Nghe qua tưởng như khó có dấu hiệu tăng trưởng mạnh, nhưng thực tế có thể ngược lại, bởi các công ty khai thác than và chính phủ đang lên kế hoạch bổ sung thêm nhiều công suất khai thác.

Theo Global Energy Monitor, hiện có kế hoạch xây dựng 850 mỏ than mới trên toàn cầu, bao gồm cả mở rộng, gia hạn và tái khởi động mỏ hiện có. Tổng công suất đang được phát triển từ các dự án này lên tới 2,27 tỷ tấn mỗi năm — một nửa trong số đó nằm ở Trung Quốc. Đây cũng chính là Trung Quốc, quốc gia dẫn đầu thế giới về công suất điện gió và điện mặt trời, đồng thời tiêu thụ 56% lượng than toàn cầu trong năm 2024. Cũng chính Trung Quốc, cùng với Ấn Độ và phần còn lại của châu Á, đã đẩy nhu cầu than toàn cầu lên mức kỷ lục trong năm đó.

Trong khi đó, Đức — quốc gia được xem là hình mẫu chuyển dịch năng lượng của châu Âu — đã chứng kiến mức tiêu thụ than tăng vọt hồi đầu năm nay do tình trạng thiếu gió kéo dài trong hai tháng đầu năm. Điều này một lần nữa cho thấy độ tin cậy nguồn cung là yếu tố then chốt trong sản xuất điện, và ngay cả những chính phủ có mục tiêu chuyển dịch tham vọng nhất đôi khi cũng buộc phải thừa nhận thực tế bằng cách dựa vào than để duy trì điện và sưởi ấm.

Chính vì vậy, bất kỳ sự lạc quan nào trước việc phê duyệt công suất mỏ than mới xuống mức thấp nhất trong 10 năm cũng là quá sớm, và xu hướng này hoàn toàn có thể đảo ngược trong những năm tới.

Điều này khá đáng tiếc, bởi Liên Hợp Quốc ước tính rằng để hạn chế mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu ở ngưỡng 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, cần cắt giảm mạnh sản lượng — và tiêu thụ — than. Cụ thể, LHQ cho rằng sản lượng than toàn cầu phải giảm 75% so với mức năm 2020 vào năm 2030 để giữ trong kịch bản 1,5 độ C. Khả năng đạt được mục tiêu này vốn đã thấp ngay từ đầu, và nay, khi cuộc đua AI trong lĩnh vực công nghệ đang nóng lên, khả năng đó gần như đã về con số không.

Tiêu thụ than toàn cầu đã đạt mức cao kỷ lục vào năm ngoái bất chấp những nỗ lực thay thế bằng điện gió và điện mặt trời. Năm nay, nhu cầu than vẫn duy trì mạnh, và không chỉ ở Trung Quốc hay Ấn Độ, hay phần còn lại của châu Á. Nửa đầu năm nay, sản lượng điện từ than ở châu Âu tăng 2%, mức cao nhất trong hai năm, do sản lượng điện gió giảm 9%. Điều này xảy ra ngay cả khi sản lượng điện khí tăng mạnh 19%, đạt mức cao nhất trong ba năm.

Những con số này cho thấy than sẽ chưa thể biến mất trong tương lai gần. Khí đốt có thể thay thế than ở một mức độ nhất định, nhưng ngay cả khí đốt cũng không thể thay thế toàn bộ than — không phải nguồn khí đốt nào cũng cạnh tranh được với than về giá. Đây là tin không mấy vui cho các quốc gia nhập khẩu năng lượng, nhưng là thực tế họ cần thừa nhận và lên kế hoạch ứng phó.

Bằng chứng rõ hơn cho điều này là công suất điện than đang vận hành toàn cầu đã tăng 13% kể từ năm 2015, theo dữ liệu của Global Energy Monitor công bố đầu năm nay. Năm 2015 cũng là năm các quốc gia đạt thỏa thuận Paris nhằm hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu ở 1,5 độ C, nhưng kể từ đó, thế giới đã bổ sung tổng cộng 259 GW công suất điện than đang hoạt động. Tính đến cuối năm 2024, tổng công suất điện than vận hành đạt mức kỷ lục 2.175 GW, trong khi 611 GW công suất khác vẫn đang trong giai đoạn phát triển, Global Energy Monitor cho biết.

Nói cách khác, trong khi một số tổ chức kêu gọi giảm sử dụng than, thế giới vẫn tiếp tục tiêu thụ ngày càng nhiều than — ngay cả khi đầu tư thêm vào các nguồn năng lượng mà các tổ chức này cho rằng có thể thay thế than. Hàng nghìn tỷ đô la đang được rót vào điện gió, điện mặt trời và pin, phần lớn tại Trung Quốc, nhưng Trung Quốc vẫn là “vua than” toàn cầu. Trong khi đó, Mỹ — “vua khí đốt” — cũng chứng kiến tiêu thụ than tăng vọt trong năm nay, lên mức cao nhất trong hai năm, ngay cả khi điện gió, điện mặt trời và thủy điện đạt mức sản lượng kỷ lục trong nửa đầu năm.

Nếu ngay cả nhà sản xuất khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới cũng có thể chứng kiến mức tiêu thụ than tăng 20% chỉ vì khí đốt tạm thời trở nên đắt đỏ, thì thế giới vẫn còn rất xa mới đạt được giai đoạn có thể giảm tiêu thụ than, chứ chưa nói đến mức giảm theo khuyến nghị của Liên Hợp Quốc. Thực tế, nhu cầu than thậm chí có khả năng tiếp tục tăng thêm để đáp ứng mức tăng nhu cầu điện do làn sóng phát triển AI thúc đẩy.

Chris Lin
Nguồn: oilprice